عناصر کلیدی حکومت جهانی

در مجموع از دیدگاه فرهنگ اسلام و قرآن، دو عامل را می‌توان از عناصر بنیادین حکومت جهانی واحد برشمرد. این دو عامل، هر دو گوهر یک حقیقند و از یک منبع نشئت می‌گیرند. توحید و ولایت را باید مهم‌ترین رکن و اساسی‌ترین گوهر حکومت جهانی دانست. توحید با تمام مراتب فروع و شاخه‌های خود و ولایت با تمام مراحل خویش، قوی‌ترین عنصر حکومت جهانی است؛ به گونه‌ای که بدون این دو، نه اقتضایی برای حاکمیّت جهانی باقی می‌ماند، نه شرایطی برای تحقّق آن فراهم می‌آید و نه وسیله‌ای برای پیش‌گیری از بروز بحران‌ها و موانع می‌توان تدارک دید.

1. توحید
الف) در الوهیّت: که خدایی جز او را خدا نخوانیم؛1
ب) در ربوبیّت: که یگانه مدبّر عالم را او بدانیم؛2
ج) در خالقیّت: که کسی جز او را آفریدگار جهان نشناسیم؛3
د) در عبودیّت: که احدی جز او را نپرستیم.4
وحدت کلمه از اصول مسلّم ساختاری و محتوایی حکومت جهانی به شمار می‌رود. در این میان، هیچ عنصری به اندازه توحید نمی‌تواند وحدت کلمه ایجاد کند و انسجام فکری و عملی بیافریند. همچنین هیچ عاملی به قدر ولایت نمی‌تواند تمامی نیروها و عوامل انسانی و امکانات و توانایی‌ها و استعدادهای بشری را در جهت توحید هم‌سو و هماهنگ کند. بدین ترتیب، توحید و ولایت به پشتوانه یکدیگر، در هدایت و بسیج جوامع انسانی به سمت تدارک و تأسیس حکومت جهانی نقش چشمگیری دارند.

2. ولایت
الف) ولایت الله؛
ب) ولایت رسالت؛
ج) ولایت امامت:
1. ولایت معصومان؛
2. ولایت جانشینان شایسته معصومان (ولایت ولیّ فقیه).5
وحدت کلمه هم‌سو با وحدت روش و به تعبیری وحدت در استراتژی، هماهنگ با وحدت در خطّ مشی، از اصول مسلّم ساختاری و محتواییِ نظام جهانی واحد محسوب می‌شود که در تأمین آن اصول، هیچ گرایشی به اندازه گرایش به توحید و هیچ عنصری به قدر ولایت‌پذیری مؤثّر نیست.
برخورداری از روح توحید و ولایت ـ که به تعبیر ساده، دو روی یک سکّه‌اند ـ وحدت‌بخش نظام فکری و عقیدتی و تأمین کننده انسجام عملی و رفتاری فرد و جامعه انسانی‌اند. کرامت انسان که به تکریم الهی مزیّن گردیده، ایجاب می‌کند که انسان به کسی جز خدا سر نسپارد و ولایت احدی جز او و کسانی را که او معرفی فرموده است، نپذیرد. پذیرش توحید و ولایت به مفهوم ایجاد ارتباط تنگاتنگ فکری و رفتاری انسان با خدا و اولیای اوست. اولیای الهی که جز به رضای خداوند نمی‌اندیشند و جز تحقّق منویّات او منظوری ندارند، محور اتّصال بندگان خدا به خداوند هستند. خداوند به تدبیر و اداره شایسته امور جاریِ بندگان خود می‌پردازد و مصالح دنیوی و اخروی آنان را از طریق ولیّ و خلیفه خود بر روی زمین و به دست با کفایت او تأمین می‌فرماید. خلیفه خداوند بر روی زمین جز تحصیل رضایت الهی و تأمین مصالح بشری، اندیشه‌ای در سر نمی‌پروراند و همواره از حیات خویش برای تحقّق این هدف مقدّس مایه می‌گذارد. گفتنی است که سایر عناصر در جامعه و نظام ولایی جهان اسلام از دو عنصر توحید و ولایت وام می‌گیرند.
لازمه حکومت جهانی امام مهدی(ع)
پیشتر اشاره شد، آلوین تافلر، یکی از نظریه‌پردازان حکومت جهانی در آمریکا، برخورداری از برترین‌ها را از ابزار و لوازم حکومت جهانی می‌داند. وی درصدد برآمد نظام آمریکایی را ترسیم و تمثیلی از آمال و ایده‌های خود از حکومت جهانی معرفی کند. بنابراین، همانند همتایان سیاسی و فکری خود می‌کوشید این اندیشه را القا کند که آینده جهان و تاریخ به دست آمریکا رقم خواهد خورد و سروری عالم از آنِ این کشور خواهد بود. تافلر وانمود می‌کند که او مبتکر اندیشه برترین‌هاست، در صورتی که موضوع برترین‌ها از دیرباز در روایت‌های اسلامی نقل شده، از معصومان، با کمال صراحت و عنایت درباره ظهور حکومت جهانی امام مهدی(عج) مطرح شده است. با این بیان، به نظر می‌رسد روایات و تفاسیر اسلامی، بهره‌مندی از برترین‌ها را یکی از لوازم کارآمد بودن نظام جهانی حضرت ولیّ عصر(عج) برشمرده‌اند. چنین نظامی باید بتواند در تکاپوی تأمین نیازمندی‌های مادّی و معنوی جوامع گوناگون بشری سرآمد باشد و این امر جز با برخورداری از برترین‌های ضروری امکان‌پذیر نیست. در اینجا به برخی از برترین‌هایی که با ظهور دولت کریمه امام ‌زمان(عج) به منصه ظهور می‌رسند و از لوازم حکومت جهانی حضرت محسوب می‌شوند، اشاره می‌کنیم.

1. نیل به برترین مرحله عقل و شعور ـ کمال عقلانی
در روایاتی به این نکته اشاره شده است که به هنگام ظهور حضرت قائم(عج)، دست مرحمت الهی از آستین حضرت، بر سر و روی بندگان خدا کشیده می‌شود و با عنایات ویژه‌ای، عقل و شعورشان را به کمال می‌رساند.6 مقارنت کمال عقلانی با ظهور حضرت، بیانگر این حقیقت است که عصر ظهور، عصر برتری و کمال عقلانیّت انسانی است. این حقیقت، مناسب با پیشرفت فکر بشر در کشف و شناخت حقایق معنوی و ارتباطات فردی و اجتماعی و به موازات رشد علمی و اخلاقی در زمان حضرت روی می‌دهد و به سهم خود، توجیه‌گر کمال عقلانی و علمی بشر در عصر ظهور است.

2. دست‌یابی به برترین مرحله از رشد علم
یکی از برکات ظهور حضرت، بر اساس روایات، رشد و شکوفایی علمی در جهان بشری است. روایتی بر این حقیقت اشاره دارد که با قیام قائم(عج) تمام بیست و هفت رشته و شاخه علوم، به منصه شکوفایی دست یافته‌اند. در اینجا نیز تقارن قیام قائم(عج) با شکوفایی علوم دلیل روشنی بر برتری عصر ظهور از جنبه علمی بر سایر اعصار و قرون است. اگر چنین امری حتّی از کرامات حضرت برشمرده شود، به این مفهوم نیست که لزوماً بدون استفاده از اسباب ظاهری و ابزار علمی حاصل می‌شود. امروزه به مدد ابزار الکترونیک می‌توان دریچه‌هایی از اطّلاعات و داده‌های علمی را در فرصتی کوتاه به روی اذهان و دیدگان کاربران آن ابزار گشود. چرا امام زمان(عج) با آن قدرت و عنایت الهی نتوانند بر اساس مبانی و ابزار پیشرفته علمی و فنّی، بالاترین وجه ارتباطات و اطّلاع‌رسانی را در اندک زمان ممکن تحقّق بخشند و اذهان بشری را سرشار از علوم سازند و زمینه فراگیری علوم برتر را برای آنان فراهم آورند؟ آنچه امروزه در صنعت الکترونیک و ارتباطات به وقوع پیوسته است، پذیرش چنین ادّعایی را آسان می‌کند.

3. جریان‌یابی برترین شکل از عدالت اجتماعی
عدالت به عنوان رفع ظلم و رفع تبعیض، از جمله خواسته‌های فطری و به حقّ انسان است که از دیرباز مصلحان بشری در اندیشه تحقّق آن بر روی کره زمین بوده‌اند؛ امّا تاکنون هیچ مصلحی توفیق نیافته است، چنین عدالتی را بر کلّ زمین بگستراند. این مهم از عهده حضرت حجّت بن الحسن المهدی(عج) برمی‌آید و از ویژگی‌های حکومت ایشان است. تعبیر پر شدن زمین از عدالت در عصر ظهور و پس از آن، بیان این حقیقت است که عدالت و عدالت‌گستری در این عصر به کمال خود می‌رسد. طبیعی است هنگامی که عقلانیّت و درایت و شعور و آگاهی انسان به اوج کمال خود برسد، بستر لازم برای اجرای عدالت در همه ابعاد وجودی جامعه انسانی به نحو کامل فراهم می‌آید. عدالت‌گستری امام زمان(ع) به قدری شاخص و آشکار است که در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است که فرمودند: «حتّی اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آن‌قدر طولانی می‌کند تا فرزندم مهدی(عج) ظهور کند و دنیا را از عدل و قسط پر سازد، همان‌گونه که قبل از او، از جور و ستم پر شده است.»7

4. پیش به سوی برترین و صالح‌ترین منزلت و قدرت اقتصادی و رفاهی
عوامل اقتصادی و پشتوانه‌های مالی همواره از ابزار سرآمد اداره و تدبیر جوامع بشری به شمار می‌رفته است. کمیّت و کیفیّت اداره جوامع بشری به کمک چنین پشتوانه‌ای بستگی به این دارد که این عوامل و ابزار در اختیار و کنترل چه شخصیّت‌ها و نمادها و حکومت‌هایی باشد. اگر مصلحان واقعی بشر بر این عوامل دست یابند، به کمک آنها در مسیر آبادانی و تأمین مصالح مادّی و معنوی بشر گام برخواهند داشت؛ به عکس چنانچه این ابزار در خدمت و اختیار سیاست‌بازان نابه‌کار و نااهل و خودخواه قرار گیرد، از آنها برای تأمین منافع شخصی، گروهی و حزبی بهره‌برداری خواهد شد. در این صورت، خیل عظیمی از آحاد انسانی از حقوق مسلّم خود محروم می‌شوند و در نتیجه، عدالت پیش پای خواسته‌های نفسانی و شیطانی گروهی اندک و فرصت‌طلب ذبح می‌شود.
با ظهور حضرت مهدی(عج) هیچ جای ویرانی بر روی زمین نخواهد ماند و همه جا را آبادانی و خرّمی و رفاه فرا خواهد گرفت. روایت‌هایی تصریح به این مطلب دارند؛ از جمله احادیثی که بیانگر این واقعیّتند که حکومت و دولت حضرت بر شرق و غرب عالم سایه می‌افکند. در این هنگام، گنجینه‌های زمین که تاکنون مخفی مانده است، برای حضرت ظاهر می‌گردد و حقّ صاحبان حق، به دستشان می‌رسد و مردم از وفور نعمت و رفاه برخوردار می‌شوند و اموال به طور صحیح و شایسته در میان آنان تقسیم می‌شود. دولت حضرت با برخورداری از دارایی وافر و سرشار و با همّتی والا به آبادانی زمین می‌پردازد. در زمان حضرت مهدی(ع) وضعیّت رفاهی و اقتصادی مردم به حدّی رشد می‌یابد که دیگر احدی به صدقه نیاز ندارد.8
5. برخورداری از برترین قدرت و توان سیاسی
قدرت و توانمندی سیاسی به پشتوانه توانمندی‌های علمی و عقلانی و اقتصادی حاصل می‌آید. اینکه بر اساس روایت‌ها، همه گردنکشان عالم و قدرتمندان جهان در مقابل قدرت مهدوی رنگ می‌بازند و تاب مقاومت و ایستادگی را از دست می‌دهند، بیانگر این واقعیّت است که قدرت سیاسی دولت کریمه حضرت فراتر و برتر از سایر قدرت‌های بشری بوده و امکاناتی که برای فرمانروایی بر جهان در اختیار
حضرت است، به مراتب بیش از همه امکاناتی است که تاکنون در اختیار قدرتمندان و سیاست‌مداران بوده است. اگر قرآن از عظمت حکومت و گستردگی دولت سلیمان پیامبر(ص) یاد می‌کند، حکومت و دولت حضرت مهدی(ع) به مراتب فراتر و وسیع‌تر و قوی‌تر از دولت و سلطنت حضرت سلیمان(ع) است. سیاست و سلطنت حضرت مهدی(ع) چنان فراگیر می‌شود که هیچ دیاری و هیچ مردمی را نمی‌توان یافت؛ مگر اینکه از سرِ آگاهی و درایت، به وحدانیّت خداوند و رسالت ختمی مرتب گواهی می‌دهند.9 از طرفی، قدرت سیاسی حضرت به قدری بالاست که از هیچ طاغوت و ستمگری، کوچک‌ترین عهد و پیمانی بر گردن نمی‌گیرد10 و در کمال شجاعت و توانمندی در مقابل همه گردن افرازان عالم می‌ایستد و آنان را به خاک مذلّت می‌کشاند.

6. بهره‌مندی از کارآمدترین فنون و تجهیزات نظامی تسلیحاتی
برخورداری از استطاعت نظامی و تسلیحاتی، همچنین آشنایی با فنون پیشرفته نظامی و دفاعی، پشتوانه عظیمی برای حفظ استقلال و تمامیّت کیان یک نظام به شمار می‌رود. ارتش و سپاه مجهّز به ادوات، تجهیزات و فنون رزمی، دفاعی و نظامی مایه زینت و سربلندی و امنیّت هر نظام و کشوری است و موجب می‌گردد کمتر دشمنی چشم طمع به تصرّف آن کشور و براندازی آن نظام بدوزد. طبیعی است بهره هر دولت و حاکمیّتی از فنون و تجهیزات نظامی و دفاعی باید پاسخ‌گوی نیازهای تسلیحاتی آن دولت بوده و با قلمروی حاکمیّت آن تناسب داشته باشد. طبعاً اگر حکومتی داعیه جهانی بودن داشت، باید توان نظامی و تسلیحاتی‌اش وسعت جهان را در برگیرد تا بتواند منویّات و مقاصد خود را در سطح جهان دنبال و تأمین کند.
دولت جهانی امام زمان(عج) پاک کردن زمین از ستم و ستمگران، همچنین گسترش عدالت در سراسر جهان را در سرلوحه برنامه‌ها و وظایف خطیر خود قرار داده است. این دولت برای تحقّق این مهم باید از ابزار لازم، از جمله ادوات، فنون و تجهیزات نظامی کارآمد برخوردار باشد. برای پاک کردن زمین از وجود ستمگران و اشرار، شمشیری در اختیار حضرت است که از نمونه شمشیرهای معمولی نیست. قهراً شمشیر حضرت باید سلاحی باشد که بر تمامی تجهیزات پیشرفته دشمنان حضرت فائق آید و بتواند دژ استحکامی و تجهیزاتی و تسلیحاتی دشمن را در هم شکند. اگر در روایاتی تصریح شده است که حضرت قائم و یارانش مجرمان و ستمگران را با شمشیرهای خود تنبیه می‌کنند11 و اگر آمده است که دشمنان از جانب او به جز شمشیر چیزی دریافت نمی‌کنند،12 بیانگر این حقیقت است که به یقین کارآمدی سلاح حضرت به حدّی است که هیچ قدرتی تاب و یارای مقاومت در برابر آن را ندارد. این نکته حکایت از این دارد که حضرت از برترین و کارآمدترین تجهیزات نظامی برخوردارند. این برتری تسلیحاتی م  ی‌تواند همان گونه که به صورت باطنی و معنوی و از طریق امدادهای غیبی حاصل می‌آید، به صورت ظاهری و مصنوعی نیز به منصه ظهور برسد. کمال علمی و صنعتی و فنّی نیز چنین پیشرفتی را ایجاب می‌کند.
در مجموع آنچه از برترین‌ها بیان شد، اشاره‌ای است به برخورداری دولت و حکومت حضرت از کلّیه لوازم و شرایط و زمینه‌های جهانی شدن. مفادّ دولت کریمه بودن نیز، آن گونه که در دعاها و روایات وارد شده، آسیب‌ناپذیر بودن دولت و امام و امّت در برابر هجمه‌ها و حملات و بحران‌های کوبنده و شکننده است. این آسیب‌ناپذیری، خود با بهره‌مندی حکومت از برترین‌ها و به ویژه برترین‌های علمی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و مردمی حاصل می‌شود. در سایه دولت کریمه است که اسباب عزّت و سربلندی اسلام و مسلمانان در جهان فراهم می‌آید و خطّ کفر و نفاق شکست می‌خورد و کافران و منافقان ذلیل می‌شوند و در پرتوی نور چنین حکومتی است که کرامت دنیا و آخرت نصیب انسان‌ها می‌گردد.13 این حقیقت گم‌شده انسان‌ها و خواست فطرت بشر است که به مدد الهی سایه مبارکش را بر جهان می‌گستراند و از ثمرات شیرین و گوارایش، تمامی جهان را برخوردار می‌گرداند.

پی‌نوشت‌ها:
1. سوره انبیاء (21)، آیه 22.
2. سوره یوسف (12)، آیه 39.
3. سوره انعام (6)، آیه 102.
4. سوره اسراء (17)، آیه 23.
5. سوره نساء (4)، آیه 59.
6. صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الأثر فی الامام الثّانی عشر.
7. شیخ صدوق، کمال الدّین، ج 1، صص 317 ـ 318.
8. منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر، ص 482؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 338.
9. علی کورانی، عصر ظهور، ترجمه عبّاس جلائی، ص 369.
10. بحارالأنوار، ج 52، ص 91.
11. غیبت نعمانی، صص 121 ـ 127.
12. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 178.
13. اشاره به بخشی از دعای افتتاح.
منبع: مجله معرفت، سال چهاردهم، ش 7، مهر 1384، صص 22 ـ 25.